Henry Rider Haggard

Oni povas juĝi la verkon aŭ kiel Esperantan literaturaĵon, aŭ kiel tradukon. De la unua vidpunkto oni povas diri, ke la lingva stilo estas flua, kaj ke la kelkaj preseraroj ne tro ĝenas. Mankas la kutimaj eraroj (misuzo de po, k.s.) kiuj tro ofte malbeligas la verkojn lastmodajn. Kun plezuro oni rimarkas la uzon post kvazaŭ de -as, -is, aŭ -os, laŭbezone : mi sentas, kvazaŭ mi fordronas ; Vi aspektas, kvazaŭ vi vidis fantomojn ; Mi havis senton, kvazaŭ mi sufokiĝos. Ankaŭ la uzon de kia, anstataŭ la kutima sed malpli logika kiel, en frazoj, kiaj la jenaj : En kaverno, kia tiu ; Lando, kia Afriko ; Mi estos, kia vi ; Vi estu tia, kia mi ; Se ekzistas loko tia, kia vi gin priskribas. Ne mankas trafaj esprimoj: ekz. Mi ne kruelas por esti kruela. Troviĝas diskreta, sed ĝusta, uzo de oni, onia. Sendubaj eraroj estas malmultaj. Por mi, tamen, preskaŭ la tuta plezuro de legado estas nuligita de la formoj Anglio, Egiptio, anstataŭ Anglujo, Egiptujo, k.s. Legante Anglion, oni pensas pri “Anglia,” kiu tute ne estas “England.” La Esperantistaro ne havas policistaron kaj armeon; sed morale ĝi tiom pli havas la devon respekti la fortan. kaj insistan peton de nia Lingva Komitato kaj de Zamenhof, kiuj malkonsilis tiun ŝanĝon en nia Fundamento. Romianoj kaj romiaj agloj malagrable ŝokas, anstataŭ la ĝustaj formoj Romanoj, romaj. Eraraj estas flosi kun signifo floti ; revelaciis (pb. rivelis) kun signifo de simpla malkaŝi ; vipero (vipuro) ; meznokte (noktomeze — oni ja diras tagmese, posttagmeze !) kaj superflua por :Ni estis devigitaj por iri (ni devis iri); mi me sentis volonton por iri (mi ne inklinis iri). Ofta eraro estas la uzo de escepte kun la signifo “except” (krom, ekster, escepte de, esceptinte). Escepte estas adverbo (laŭ escepta maniero, “exceptionally”). Tiu misuzo kondukis al multaj nekompreneblaĵoj kaj nekonsekvencaĵoj : Escepte, ke mi rakontis ; escepte laŭ siaj haroj ; escepte se oni amas ; escepte la surdmutuloj ; escepte mi. (Komparu: escepte sklavojn, escepte unu fojon). Kurioza estas la trouzo de la vorto kiam. Ni legas: Daŭris longe, ĝis kiam (Pasis longa tempo, antaŭ ol) la knabo fariĝis . . . Akiaŭ kiam (ol) mi mortos ; kaj tra la tuta libro oni sisteme uzas ĝis kiam, dum kiam, anstataŭ la Zamenhofaj ĝis, dum. Esprimoj kiaj Ĝis kiam mi vidis, dum kiam mi staris, anst. ĝis mi vidis, dum mi staris, unuope nur piketas, sed amase fariĝas vera turmento. Kun plezuro oni rimarkas la mankon de neologismoj (krom senutila ĉelibato). Kelkaj vortoj neoftaj estas aŭ necesaj bestnomoj, aŭ jam troviĝas en la Plena Vortaro kaj estas ĝenerale uzataj. Asisti estas senutila duoblaĵo de helpi, kaj anstataŭ precedenco, koncepcii, apelacii, pli bonaj estus precedento, koncipi, apeli (ĉe la kunteksto alvoki). Nova por mi estas anheli ('to gasp”) : Ĉu estas tro malfrue? mi anhelis (mi diris anhele). Oni tradukis “I fell with a thud” per Mi falis pume (kun la sono “pum”) ; sed oni povas kompreni mi falis kiel pumo ! Interesaj tradukoj: “to camp, kamping,” kampi, kampado ; “to embank a roadway,” flankumi vojon de bordoj (!); “expect,” esperatendi (oni ja bezonas ekspekti); “gentleman,” ĝentilhomo; “old fellow,” bonknabo; “pound (£);” sterlingfunto (pb. funto sterlinga, sed preferinde pundo) ; “refer,” referenci (mi referencis lin al A.) ; “stare,” fiksrigardi ; “tutor,” repetisto (insiruisto). Notindaj esprimoj. De temp’ al tempo, de tag’ al tago, de kolon’ al kolono, de vizag’ al vizaĝo. Mi kredis vidi lin (“I thought I could see him”). Mi faris la sole eblan (“the only thing possible”). Po iom mi kutimiĝis. Ne ekzistas io, kia estas la morto (“there is no such thing as”). La unua, kio (la unua afero, kiu) aptis mian atenton, estis ; la unua, kion mi faris, estis ; la sola, kio mankis, estis . . . Haggardecaj estas Li, kiun vi vidis; ŝi, kiun vi mortigis. Komparu: “At that very moment,” sekvantmomente ; “the next second,” sekvantmomente; “in another instant,” sekvintmomente ; “on the following morning,” sekvintmatene. Dubindaj estas Ni transversis la Zambezi (transiris la Zambezin) la pluvo ĉesis (Zamenhof: ĉesiĝis, aŭ, ĉesis fali): eĉ... nek (nek... nek); tiom... ol (tiom... kiom); verko (konstruaĵo); kaj nekutimaj prepozicioj edziĝi al (kun) ; kopio pri (de) dokumento: peti pri (por) konjako ; atendu ĵe (por) mi ; ŝi estis tro forta al (por) mi.

Kiel Esperanta literaturaĵo, la verko entute estas bona. Se mi iom detale kritikis ĝin, tio estas pro tio, ke ĝi ja estas verko grava, kaj inda de serioza atento. Kiel traduko, tamen, ĝi malsukcesis. Jam multfoje oni insiste petis, ke neniu traduko estu entreprenata de alilingvano. Postuli al neanglo, kiom ajn sperta kaj lerta, ke li faru plene kontentigan tradukon de angla verko, almenaŭ sen tre zorga revizo farita de anglo, estas postuli preskaŭ neeblaĵon. Legante la nunan verkon, oni sentas, ke ĝi estas interesa historio —ĝi estas eĉ Haggard vidata per la okulvitroj de alilandano, sed ĝi ne estas la Haggard, kiun ni konas en Anglujo. Mi ne parolas pri la fakto, ke mankas la tekstoj latinaj, grekaj, hieroglifaj, kaj malnovanglaj, kun la piednotoj, kiuj tiom aldonas al la ĉarmo kaj verŝajneco de la originalo; kaj ke multaj frazoj kaj paragrafoj estas mallongigitaj aŭ eĉ tute ellasitaj. Sed same kiel ĉe Jane Eyre, la fremdeco de la traduko estas tuj videbla por la angla leganto. Neniu anglo, ekz., skribus sro. N. esq. (S-ro N.), aŭ misprononcojn Ĝofri (Ĝefri), Hores (Horis), Kembriĝ (Kejmbriĝ). Jen kelkaj mistradukoj, kiuj sin trudis al mi dum nekritika tralegado. “I felt by no means so bold as I trust I looked,” me sentis min tiel kuraĝa, kiel mi rigardis. “Look not so bashful,” ne rigardu tiel embarasite. “It proved to be a cell,” ĝi pruviĝis esti ĉelo. “Native ways,” manieroj (movoj). “Thou hast found thy position one of greater freedom,” vi fondis al vi pozicion de pli da libero (vi trovis vin pli libera). “You were airing your Arabic,” vi buŝuzis (paroladis) arabaĵon. “Dost thou wonder when ...,” Ĉu vi ne ŝatas scii (Ĉu vi demandas al vi), kiam . . . “The Witch of Endor,” la megero (aŭguristino, sorĉistino) de E. “Why should I creep ?” Pro kio mi klinus min (kial mi rampu) ? “It will be otherwise,” ĝi estos alia (okazos alie). “The next thing I recollect,” la sola, pri kio mi poste rememoris. “Surely thou art not afraid ?” vi ja me timas. “He paused a while,” momenton li interrompis. “With his face set,” kun taŭzitaj trajtoj. “He groaned,” li ĉagrenis. “She gave a little sob,” ŝi singultis. “Oh, bother” Ho, me ĝenu ! Kaj malaperas la ŝerco, kiam “The will appeared, from its utter unintelligibility, to have been drawn on the strictest legal principles” fariĝas La testamento, kiom ajn nekomprenebla, tamen estis redaktita laŭ la plej ekzaktaj leĝaj ordonoj.