Mam wrażenie, że on nawet nie kojarzył nazwisk tych wszystkich ministrów, którzy podpisywali decyzje o przelewach – mówi nam człowiek, który przez kilka ostatnich lat wykonywał zlecenia dla Lux Veritatis – fundacji Tadeusza Rydzyka.
Gdy było coś do omówienia, dyrektor zapraszał na obiad do stołówki w Akademii Kultury Społecznej i Medialnej. – Ma w zwyczaju podkreślać, że tam się podaje polskie jedzenie. Nie żydowskie, nie niemieckie, ale polskie. Kapuśniaczek, pomidorową, rosół, mielone, kompocik. Takie klimaty. I jak rozmawialiśmy, myliły mu się nazwiska. Kojarzył chyba tylko Sasina, Kaczyńskiego, Morawieckiego, Czarnka. O innych mówił, jakby nie mieli nazwisk, tylko: "ten mógłby się bardziej dla nas postarać", "ten mógłby być grzeczniejszy". Ale chyba o każdym wie, skąd pochodzi. Mówił na przykład: "ten to Podlasianin, tam są porządni ludzie, chociaż tereny zażydzone" – opowiada nasz rozmówca.
I dodaje, że jak trzeba było z jakimś ministrem czy prezesem spółki skarbu państwa coś szybko załatwić, robiła to Lidia Kochanowicz-Mańk, zwana "księgową Rydzyka". – Jest jego mózgiem. Ma numery telefonów do ludzi, którzy za rządów PiS byli w tym kraju najważniejsi. Gdy do nich dzwoniła, nigdy nie słyszałem tonu proszącego. Mówiła, jakby wydawała polecenie – opowiada.
– Gdyby szatan szukał sobie księgowej, to pewnie wybrałby kogoś takiego – mówi Tomasz Piątek, autor dwóch książek o ojcu dyrektorze. W pierwszej ("Rydzyk i przyjaciele") opisał zastanawiające powiązania Rydzyka z Rosją i służbami PRL. W drugiej, której dał tytuł "Wielkie żniwo", opisał jego relacje polityczno-biznesowe. W czasach PiS nadzwyczajnie dobrze Rydzykowi się układały.
Lidia Kochanowicz-Mańk wszystko to gładko spinała.
Nie mówię: ojciec Rydzyk
– Byłem świadkiem rozmowy z jednym z prezesów spółki energetycznej, który próbował trochę przeciągnąć decyzję w sprawie dotacji na coś, co organizowała fundacja Lux Veritatis. Po rozmowie z Kochanowicz-Mańk już nie zwlekał. Nie do wiary, jak szybko ludzie ulegali. I jak bardzo bali się, że Rydzyk znów przyśle do nich panią Lidię – mówi nam człowiek, który współpracował z fundacją Rydzyka.
Onet dotarł do dokumentów Orlenu, z których wynika, że od lutego 2019 r. do listopada 2023 r. Lidia Kochanowicz-Mańk była w siedzibie tej spółki 49 razy. Gdy sekretarka Daniela Obajtka informowała go, że nadchodzi pani Lidia, zrywał się i biegł do windy, żeby osobiście ją powitać. Z prezesem Orlenu spotykał się również ojciec Jan Król, zaufany Rydzyka.
Rydzyk, Król i Kochanowicz-Mańk to Lux Veritatis, fundacja, do której należy Telewizja Trwam, telefonia komórkowa, Akademia Kultury Społecznej i Medialnej, księgarnia internetowa. Lux Veritatis ma udziały w Geotermii Toruń i w Uzdrowisku Termy Toruńskie. Często nazywa się ją fundacją redemptorystów. Tymczasem ani w fundacji, ani powiązanych z nią spółkach Kościół nie ma udziałów. Założycielem i prezesem Lux Veritatis – jak wynika z KRS – jest Tadeusz Rydzyk, a nie ojciec Rydzyk. W zarządzie jest Jan Król, a nie ojciec Król. Z Rydzykiem i jego najbliższymi współpracownikam jest też związana fundacja Nasza Przyszłość. Prowadzi prywatną szkołę w Szczecinku, księgarnię wysyłkową, wydaje pismo "W Naszej Rodzinie". I jeszcze spółka Salus (zarządzanie nieruchomościami) z prezeską Kochanowicz-Mańk. Oraz spółka Bonum (obiekty noclegowe, katering), której prezesem jest Jan Król.
Jedyną instytucją prowadzoną przez Rydzyka i jego współpracowników, która należy do redemptorystów, czyli Prowincji Warszawskiej Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela, jest Radio Maryja. Reszta nie ma własnościowych związków z Kościołem.
– Nigdy nawet nie myślałam o nim jak o zakonniku. Nie mówię "ojciec Rydzyk", tylko "prezes", "przedsiębiorca" – tłumaczy Joanna Scheuring-Wielgus z Nowej Lewicy, która pochodzi z Torunia. Teraz europosłanka, ale do niedawna sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego – resortu, z którego za czasów PiS trafiło do Lux Veritatis najwięcej pieniędzy. Muzeum Pamięć i Tożsamość, które miało być wspólnym przedsięwzięciem Lux Veritatis oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, miało zostać oddane do użytku trzy lata temu, a resort miał dać na budowę 70 mln zł. Ówczesny minister Piotr Gliński akceptował jednak i przesunięcia terminów, i rosnące koszty. – Gdy Lidia Kochanowicz-Mańk pojechała do niego, żeby dołożył więcej, niż zakładała umowa, decyzja była natychmiastowa. A nie chodziło o kilkadziesiąt tysięcy złotych, tylko o miliony – opowiada jeden z wykonawców pracujący przy muzeum. Był zdumiony, że tak gładko przechodzą tak wielkie pieniądze.
Ostatecznie resort Glińskiego miał przekazać 147,7 mln zł na budowę i 65 mln zł na projekt i urządzenie wystawy stałej. Oraz pokrywać koszty zakupu eksponatów i konserwacji.
Muzeum stanęło w miejscu, które w Toruniu nazywa się "rydzykowem" – to teren malowniczo położony nad Wisłą. Gmach muzealny jest między wielkim, wybudowanym wcześniej za 100 mln zł sanktuarium pod wezwaniem Maryi Gwiazdy Nowej Ewangelizacji i św. Jana Pawła II, a kampusem założonej przez Rydzyka uczelni. Z kampusem scalony jest solidnym łącznikiem.
19 października ubiegłego roku – w obecności polityków PiS – muzeum uroczyście otwarto, ale zaraz po otwarciu, zamknięto. Nie wpuszcza się zwiedzających, bo nie ma co zwiedzać, wystawa wciąż jest niegotowa.
Cztery dni po przegranych przez PiS wyborach Gliński podpisuje z Lux Veritatis aneks do umowy, która wygasa z końcem 2023 r., i wydłuża ją o pięć lat. Co roku muzeum ma dostawać z resortu kultury do 15 mln zł
Usterki z widokiem
– W zasadzie to, co powstało, trudno nawet nazwać "muzeum", to raczej kompleks apartamentowo-eventowy. Powierzchnia przeznaczona na wystawę jest mniejsza, niż – jak tu się ładnie mówi – obiekty towarzyszące. Powstało 15 apartamentów: 12 po ok. 50 mkw., trzy trochę większe i o wyższym standardzie, w tym jeden dla Rydzyka. To nie są skromne pokoje hotelowe ani mieszkania jak w TBS. Użyto bardzo dobrych materiałów. Jest salon, aneks kuchenny, balkon z ładnym widokiem na rzekę. Naród pewnie się ucieszy, jak się dowie, co sfinansował – mówi z przekąsem nasz informator.
Przewidziano kawiarnię, jest sala audytoryjna na ponad 800 miejsc (dla porównania duża scena Narodowego Starego Teatru w Krakowie ma 350, a toruńskiego Teatru Wilama Horzycy 389 z balkonami).
– Może właśnie o to chodziło, żeby zarabiać na organizowaniu koncertów albo wynajmowaniu tak dużej sali? – zastanawia się jeden z pracowników Rafako, które wygrało przetarg na budowę muzeum i kontakty z inwestorem przy tej budowie wielu wspomina wyjątkowo nieprzyjemnie. – Jakieś dziwne życzenia w rodzaju: pokryjcie koszty zakupu fortepianu. I został kupiony fortepian koncertowy Steinway & Sons model D-274 Spirio-r o wartości ponad 1,3 mln zł. Naciski, żeby do października ubiegłego roku, jeszcze przed wyborami, był odbiór końcowy – opowiada nam jeden z pracujących na budowie.
13 października, dwa dni przed wyborami, zostaje podpisany protokół odbioru. A w protokole 3424 usterki. Mimo to 19 października odbywa się uroczyste otwarcie, później muzeum zostaje zamknięte. I chociaż jest tyle usterek oraz wystawa wciąż niegotowa, tego samego dnia – a więc cztery dni po przegranych przez PiS wyborach – Gliński podpisuje z Lux Veritatis aneks do umowy. Gdyby nie ten aneks, umowa wygasłaby z końcem 2023 r. Wydłuża ją o pięć lat, ma obowiązywać do grudnia 2028 r. I zgodnie z zapisami w aneksie każdego roku muzeum ma otrzymywać z resortu kultury do 15 mln zł.
– Zabezpieczyli się tak, że myśleliśmy: nie da się tego ruszyć – mówi nam osoba, która w resorcie analizowała przepływ środków na budowę muzeum, umowę oraz aneks podpisany z fundacją Rydzyka.
Muzeum jest zamknięte, nie ma skończonej wystawy, wciąż ma jakieś usterki. Najpierw zawarło ugodę z Rafako, które budowało muzeum, później zerwało umowę. Rafako w marcu skierowało do muzeum ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty ponad 31 mln zł. Tyle, jak wylicza, należy się wraz z podatkiem VAT i odsetkami.
Gdy pytamy, czy rozliczy się z Rafako, dostajemy informację, że "muzeum zmuszone było podjąć decyzję o zakończeniu współpracy, dokona inwentaryzacji robót przy udziale Rafako i biegłych, a następnie wyłoni wykonawcę zastępczego".
Kiedy będzie można zobaczyć wystawę? Dowiadujemy się, że już prawie jest gotowa, jesienią planowane jest otwarcie.
Dyrektor muzeum Jan Król nie jest ani muzealnikiem, ani historykiem, za to równocześnie szefuje Geotermii Toruń i spółce Uzdrowisko Termy Toruńskie – zapisy zagwarantowane przez byłego ministra kultury w umowie z Lux Veritatis są takie, że bez zgody fundacji nie można odwołać dyrektora. Trudno też zmienić radę muzeum – zapisy gwarantują fundacji większość i choć to minister powołuje i odwołuje członków rady, musi mieć zgodę fundacji.
– Może ojcu Rydzykowi wydawało się, że w ten sposób się zabezpieczył, ale chciałbym powiedzieć, że tylko mu się wydawało – twierdzi Bartłomiej Sienkiewicz, europoseł, do niedawna minister kultury. I dodaje: – Nie mogę za dużo powiedzieć, ale chyba znaleźliśmy sposób. Straci to swoje małe imperium, które zbudował za państwowe pieniądze.
W grudniu Muzeum Pamięć i Tożsamość wystąpiło do MKiDN o "zabezpieczenie dodatkowych środków finansowych" na ten rok, chciało "na budowę siedziby" ponad 12,5 mln zł oraz na "opracowanie założeń i kompleksową realizację wystawy stałej" ponad 528 tys. zł. Ministerstwo odmówiło.
– Przykręcenie kurka z pieniędzmi to jedno. Ale to byłoby za mało – mówi nam jeden z pracowników ministerstwa. Zarządzono audyt. Temu, na co szły pieniądze do fundacji Rydzyka, jak wygląda sytuacja w muzeum, postanowili przyjrzeć się nie tylko urzędnicy. Prawnicy usiedli nad umowami podpisanymi przez Glińskiego z Lux Veritatis. Ruszyła kontrola Krajowej Administracji Skarbowej.
– Mam nadzieję, że wejdzie prokurator. Wiem, że moce przerobowe prokuratury są ograniczone, a na każdym kroku widać teraz, jak duża była w całym kraju skala nadużyć. Nigdy Polska nie była tak grabiona jak za rządów PiS, ale jestem pewien, że doczekamy tego, że dojdzie do tego, że prokuratura przejrzy wszystkie umowy podpisywane z fundacjami i spółkami związanymi z Tadeuszem Rydzykiem, zbada wszystkie strumyczki, które do nich płynęły – mówi Krzysztof Brejza, europoseł z województwa kujawsko-pomorskiego.
Wstępne szacunki mówią, że strumykami z samych tylko ministerstw popłynąć mogło 400 mln zł.
– Powinno się zrobić szeroki audyt. Sprawdzić, jak funkcjonuje Geotermia, którą tak forsował. I co otrzymywał z samorządu – mówi Bartosz Szymański, były toruński radny, w ostatnich wyborach kandydat na prezydenta miasta. Latami obserwował, co robi Rydzyk i jak bardzo wszyscy woleli mu iść na rękę, niż odmówić.
Bo ojciec był rozczarowany
W ubiegłym roku założona przez Rydzyka Akademia Kultury Społecznej i Medialnej zgłosiła, że chciałaby kształcić lekarzy. Do tego potrzebne jest zaplecze – wykładowcy, prosektorium, umowy ze szpitalami, do których można wysłać studentów na praktyki, a przede wszystkim potrzebna jest opinia Polskiej Komisji Akredytacyjnej, która ocenia kierunki i ma pilnować odpowiedniego poziomu kształcenia.
Uczelnia Rydzyka ma jedynie 319 studentów (stan na początek czerwca tego roku). Na niektórych kierunkach zaledwie po 7-15 osób. Ale wiosną Rydzyk zapala się do pomysłu, by mieć kierunek lekarski. Mijają miesiące, nie dostaje zgody. Gdy 6 września w studiu Radia Maryja jest ówczesny minister aktywów państwowych Jacek Sasin, Rydzyk dzwoni do studia, narzeka na Czarnka, że mu każe zbyt długo czekać na decyzję w sprawie utworzenia kierunku lekarskiego. "No i nie idzie to. Niby prawica rządzi. Jestem do pewnego stopnia rozczarowany" – utyskuje.
I już 18 września ma, co chciał: opinię pozytywną nr 791/2023 prezydium Polskiej Komisji Akredytacyjnej. Pod uchwałą podpis nominata Czarnka, ówczesnego przewodniczącego PKA, księdza dr hab. Tadeusza Stanisławskiego, specjalisty w dziedzinie prawa wyznaniowego. Dwa dni później toruńska uczelnia ogłasza nabór na studia lekarskie. Ma 60 miejsc. Kandydaci, składając dokument, muszą przedstawić zaświadczenie od proboszcza. Studia są płatne: 19,5 tys. zł za semestr.
W tym roku też prowadzi nabór, tylko stawka jest wyższa: 21 tys. zł za semestr na kierunku lekarskim. W ciągu sześciu lat każdy ze studentów kierunku lekarskiego zostawi na uczelni ponad ćwierć miliona, o ile opłaty nie wzrosną. I o ile PKA nie cofnie zgody. Gdy pytamy w PKA, czy skontrolują poziom nauczania na kierunku lekarskim na uczelni założonej przez Rydzyka, zapewniają, że w nowym roku.
To, jak bardzo sprzyjające miał warunki do rozwijania swoich kolejnych pomysłów, a teraz może być mu trudniej, widać po Geotermii. Choć specjaliści mówili, że będzie kosztownym kłopotem, Rydzyk dostał pieniądze. Spółka podpisała umowę na sprzedaż ciepła w maju 2022 r., choć nie miała wtedy koncesji na wytwarzanie i dystrybucję ciepła oraz taryf zatwierdzonych przez Urząd Regulacji Energetyki. Jeszcze w ogóle nie działała – nie było odbioru inwestycji. Odbiór nastąpił dopiero trzy miesiące później, a dostawy ciepła ruszyły w październiku. Stawki, jakie sobie zagwarantowała, były o 500 proc. wyższe, niż mieli w tym czasie dostawcy w innych miastach. Za samą gotowość do pracy, czyli za zamówioną moc cieplną Geotermia Toruń życzyła sobie rocznie ponad 655 tys. zł za jeden megawat. Dla porównania lubelska spółka MEGATEM EC brała w tym czasie 96,7 tys. zł, Geotermia Poddębice: 115,5 tys zł.
Choć ciepło z toruńskiej Geotermii to zaledwie 8 proc. potrzeb miasta, przy tak wysokich stawkach spółka, która jeszcze kilka lat temu zatrudniała jedną osobę, a jej roczny przychód ledwo przekraczał 18 tys. zł, nagle zaczęła obracać milionami. W 2022 r., w którym Geotermia dostarczała ciepło zaledwie przez trzy miesiące, przychód sięgnął 17,5 mln zł. W tym sezonie grzewczym strumień pieniędzy już tak wartko nie popłynie.
Zaszły kadrowe zmiany w PGE, a od kwietnia stawki w Geotermii Toruń są niższe o 18 proc.
Spółki i fundacje związane Rydzykiem zaczynają odczuwać zmianę klimatu pod rządami nowej władzy.
Po wyborach 15 października zmienił się wojewoda kujawsko-pomorski – zamiast działacza PiS Mikołaja Bogdanowicza, który był częstym gościem Radia Maryja, jest Michał Sztybel z Platformy Obywatelskiej. Szybko zwrócił uwagę na to, po jak niskich stawkach fundacji Lux Veritatis przekazywano działki w użytkowanie wieczyste i zapowiedział kontrolę. Po ostatnich wyborach samorządowych zmieniła się też sytuacja w samym Toruniu – przez 22 lata prezydentem był tu Michał Zaleski, niezwykle przychylny Rydzykowi, chętnie bywający na imprezach Radia Maryja. Został pokonany przez Pawła Gulewskiego, kandydata Koalicji Obywatelskiej. Nowy prezydent zapowiedział, że nie będzie brać udziału w wydarzeniach organizowanych przez Rydzyka. Wygrał z Zaleskim dużą przewagą głosów, a w radzie miasta 15 z 25 radnych to ludzie Koalicji Obywatelskiej.
Nowe władze przyjrzały się umowom, które w ostatnich latach podpisywano z redemptorystami. Na przykład w 2017 r. ówczesny wojewoda wydał zgodę na oddanie w użytkowanie wieczyste dwóch działek – o powierzchni 0,3929 ha i ponad 1,3 ha. Pierwotnie przekazane redemptorystom, czyli Prowincji Warszawskiej Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela, szybko trafiły w ręce fundacji Lux Veritatis Rydzyka. Za obie działki, które siedem lat temu wyceniono na ponad 1,8 mln zł, fundacja płaciła rocznie 0,3 proc. tego, ile były warte. W czerwcu prezydent miasta wypowiedział te warunki. Jak wynika z najnowszych operatów szacunkowych, działki są warte 4,8 mln zł i fundacja dostała wyższe stawki za ich użytkowanie. Jeżeli nie zgodzi się płacić, sprawa zapewne trafi do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, a później może trafić do sądu.
