Murowane domki z katalogu, betonowe podwórka, odrobinka wystrzyżonego trawnika, a dookoła "posiadłości" — obowiązkowe tuje, żeby jak najszybciej zasłonić się przed wścibskim wzrokiem sąsiadów. Taka sztampa rządzi dziś nie tylko na podmiejskich osiedlach, ale też na tradycyjnych wsiach, gdzie coraz częściej sprowadza się klasa średnia.
Ostatnio często zdarza mi się jeździć pociągiem z południowego Podlasia do Warszawy. Dopóki jeździłam samochodem, mniej miałam czasu na rozglądanie się dookoła. Ale przesiadka do pociągu otworzyła przede mną nowe horyzonty.
Mogę teraz na spokojnie, siedząc wygodnie przy oknie, obserwować mijane wsie i miasta. Tam, gdzie jeszcze do niedawna były szczere pola, ugory i zagajniki, dzisiaj powstają nowe osiedla, np. pod Siedlcami czy Mińskiem Mazowieckim, dziś wyrastają nowe domy, wsie zamieniają się w przedmieścia. Podejrzewam, że tak samo jak pod innymi miastami w całej Polsce. Bogacimy się, coraz więcej osób stać na realizację marzenia o własnym domku. Gorzej, że realizując własne marzenia, działamy na szkodę lokalnej przyrody.
Betonowe pola
Budowa domu oznacza zawsze jedno — mnóstwo błota wokół. Zanim jeszcze powstanie wymarzony budynek, na plac budowy wjeżdżają koparki, ciężarówki, betoniarki. Jak do tego popada deszcz, w powstałym na podwórku błocie można zgubić buty. Patrzący na to właściciel nieruchomości łapie się za głowę i myśli — przecież tak się nie da żyć! Trzeba tu położyć jakąś kostkę! I na koniec budowy okazuje się, że betonową kostką czy płytami wyłożony jest nie tylko podjazd do garażu, ale także cały teren przed domem i spora część za nim. Gdzieniegdzie tylko małe prostokąty trawnika, koniecznie na równo z betonowym otoczeniem, żeby łatwo było przejechać kosiarką.
I tak nowi mieszkańcy przedmieść czy wiosek współtworzą ekologiczną katastrofę (nie wspominając o tej estetycznej). Przycięta trawa i beton w miejsce swobodnie rosnącej roślinności — traw, rumianków, chabrów, koniczyny, pokrzyw, lebiody czy żółtlicy — oznacza błyskawiczną utratę coraz cenniejszej wody. Woda z wybetonowanego podwórka spływa błyskawicznie — najczęściej na drogę, stamtąd do studzienek kanalizacyjnych i do rzek — zamiast wsiąkać powoli w grunt i zasilać lokalny ekosystem. To rzeczywiście wspaniały sposób na pozbycie się błota, ale także uśmiercenie roślin, żyjących na nich owadów i innych organizmów. Bez wody nie ma życia.
A zamiast ciasno ułożonej betonowej kostki można wybrać bardziej ekologiczne sposoby na uniknięcie błota na podwórku. To na przykład krata rzymska, czyli ażurowe betonowe płyty, które wypełnia się ziemią. Przez takie płyty woda swobodnie wsiąka w podłoże, a one same po jakimś czasie porastają zielenią i stają się praktycznie niewidoczne.
Ostatnio popularne stają się też plastikowe kratki wypełnione ziemią z zasianą trawą — świetnie utwardzają nawierzchnię, są bardzo trwałe, a jednocześnie nie zmieniają właściwości absorbcyjnych gleby. Do wysypania podwórka można też wybrać kamyki lub tłuczeń, naturalny bruk z kamieni i ziemi, a na alejkach świetnie sprawdzi się dobrze zaimpregnowane drewno.
Wszędzie widzę tuje
Kiedy już wokół domu powstanie betonowy czy kamienny plac z kostki, trzeba osłonić go od wścibskiego świata — najlepiej porządnym żywopłotem. A nic nie tworzy gęstego żywopłotu szybciej niż tuje, czyli żywotniki. Na podmiejskich osiedlach rosną więc całe szpalery jednakowych tujowych żywopłotów, choć oczywiście same tuje niczemu nie są winne — to piękne drzewa i w regionach świata, z których pochodzą, są cennym, naturalnym elementem krajobrazu. Ale nie u nas.
Największy problem z tujami nie jest natury estetycznej, ale przyrodniczej. Drzewa te są bowiem elementem obcym w naszym ekosystemie. I choć nie nie panoszą się jak nawłocie i nie stanowią zagrożenia jak parzący barszcz Sosnowskiego, to sprawiają, że przyroda podmiejskich osiedli bardzo ubożeje.
— Ten obcy gatunek drzewa zajmuje dużo przestrzeni, a żyje na nim bardzo mało rodzimych grzybów, owadów czy innych zwierząt — tłumaczy prof. Łukasz Łuczaj. Można powiedzieć, że tuje są takimi mało wartościowymi wypełniaczami przestrzeni. — Owszem, produkują tlen, może tam sobie uwić gniazdo jakiś ptak, ale to wszystko. Natomiast one zabierają przestrzeń roślinom, które mogą wejść w relacje z innymi organizmami, stworzyć złożony ekosystem. Takim bardzo cennym przyrodniczo drzewem jest na przykład dąb. Mamy w naszej przyrodzie mnóstwo różnych owadów, które na nich żerują, całych ich grup — i motyle, i chrząszcze, i pluskwiaki. Więc jeśli mamy taki dąb w ogrodzie, to tworzymy habitat dla różnych organizmów — tłumaczy prof. Łuczaj.
Zastępowanie rodzimych dębów, lip czy brzóz tujami to przykładanie ręki do wymierania owadów i rujnowanie całego łańcucha pokarmowego w przyrodzie. Mniej owadów to mniej ptaków, które się nimi żywią. Im mniej ptaków, tym mniej też dzikich ssaków. I tak tworzą się kolejne betonowe pustynie. Czy tak mają wyglądać polskie przedmieścia?
A przecież dzisiaj tuje i inne sprowadzane z różnych stron świata iglaki to nie tylko domena podmiejskich podwórek. Tujami "zaraziła się" też wieś, i tak już uboga w przyrodniczą różnorodność z powodu monotonii wielkoobszarowych upraw. Czasami, gdy jadę moim pociągiem, widzę takie nowe, murowane domy postawione w środku ciągnących się po horyzont pól, z podwórkami obsadzonymi po obwodzie dziesiątkami sadzonek tuj i ogrodzonymi siatką.
Śmiercionośna palisada
Ale siatka to jeszcze pół biedy. Nowemu domostwu potrzebny jest płot co się zowie, najlepiej z zaostrzonymi szpikulcami zdobiącymi szczyty przęseł albo wysoki na parę metrów, jakby za nim miało znajdować się co najmniej więzienie o zaostrzonym rygorze. Jestem zdecydowaną przeciwniczką takich ogrodzeń, i nie ze względu na to, czy są one ładne, czy też nie, ale po prostu dlatego, że stanowią zagrożenie dla dzikich zwierząt, którym zdarza się zawędrować na przedmieścia — przecież do niedawna było to ich królestwo.
Co roku z całej Polski napływają dramatyczne doniesienia o sarnach czy łosiach nadzianych na szpikulce takich płotów i umierających w męczarniach. Na początku maja wyjątkowo drastyczna sytuacja zdarzyła się w Białej Podlaskiej, gdzie samica łosia z dwoma młodymi przez parę dni błąkała się po osiedlach domków, aż w końcu cała trójka skonała zawieszona na ogrodzeniach.
I niestety, końca takich wypadków nie widać, bo choć prawo zabrania u nas umieszczania ostrych elementów na płotach poniżej 1,8 m, nie tylko drutu kolczastego czy tłuczonego szkła, ale również szpikulców zdobiących szczyty przęseł. To prawo jest jednak martwe, o czym można przekonać się, spacerując po dowolnym przedmieściu czy wiosce.
— Problemem jest nie tylko brak egzekucji przepisów, ale i brak kar za ich naruszanie. W przypadku śmierci łosi na ogrodzeniach powinno być wszczynane postępowanie co do legalności ogrodzenia (Ustawa Prawo budowlane) i śmierci łosia (Ustawa o ochronie zwierząt). Jednak nie znamy przypadku, by tak się stało w praktyce — argumentuje prawniczka Agata Szafraniuk z ClientEarth Prawnicy dla Ziemi. Dlatego organizacja ekologiczna WWF wspólnie z fundacją ClientEarth Prawnicy dla Ziemi prowadzą kampanię Ocal łosia, postulującą wprowadzenie całkowitego zakazu budowy płotów z ostrymi zakończeniami.
