"Pozostało nam szykować się na pogrzeb dziecka, a nie daj Boże moją własną śmierć"

– Sytuacja była wyjątkowo trudna, bo ta dziewczyna jest niepełnosprawna intelektualnie, nie zdawała sobie sprawy z tego, że jest w ciąży. Wszystko za nią musiała załatwiać ciocia. Jeździły od szpitala do szpitala, ale wszystkie po kolei odmawiały legalnej aborcji. W końcu zadzwoniła do nas, zdesperowana i roztrzęsiona, bo czas naglił. Brakowało tylko półtora dnia do 12. tygodnia ciąży, po którym nie można już legalnie dokonać aborcji. Na interwencję w szpitalu na Podlasiu nie było już czasu, skupiłyśmy się na tym, by jak najszybciej załatwić zabieg w Warszawie. Udało się – opowiada Krystyna Kacpura.

Nawet nie widziała tej dziewczyny, wszystko się odbywało przez telefon. – Byłyśmy przekonane, że sprawa dotyczy 14-latki, tak odnotowała osoba przyjmująca zgłoszenie. Na pewno miała zaświadczenie z prokuratury. Nie pytałam już o wiek. Kiedy minister zdrowia zakwestionował podane przez nas informacje, skontaktowałam się z ciocią i dowiedziałam, że dziewczyna ma 24 lata. Wszystkie inne okoliczności sprawy się zgadzają – tłumaczy prezeska.

Nikt nie rozmawia

Natalia Broniarczyk z Aborcyjnego Dream Teamu nie była zdziwiona, kiedy usłyszała historię z Podlasia. Podobne zdarzają się często. – Lekarze w Polsce nie chcą robić aborcji i nawet nie powołują się na klauzulę sumienia, tylko odsyłają pacjentkę z kwitkiem. Widzimy to od wielu lat. Problem nie zaczął się w październiku 2020 r., po wyroku pseudo-Trybunału Konstytucyjnego, tak się działo również wcześniej – mówi.

Od stycznia 2021 r., gdy wyrok TK wszedł w życie, zgodnie z prawem dokonanie aborcji jest możliwe w dwóch przypadkach: gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety bądź jest efektem czynu zabronionego – gwałtu albo kazirodztwa. Skutki wyroku widać w corocznych sprawozdaniach z realizacji ustawy antyaborcyjnej: jeszcze w 2020 r. przeprowadzono w szpitalach 1076 aborcji, a już w następnym – zaledwie 107.

– To oznacza, że dostęp do tego podstawowego świadczenia medycznego jest teraz prawie całkowicie zależny od nieformalnych grup pomocowych, feministycznych kolektywów i zagranicznych klinik – mówi Natalia Broniarczyk.

Do Aborcyjnego Dream Teamu i na numer Aborcji bez Granic najczęściej zgłaszają się kobiety, które leżą już w szpitalu, bo płód ma poważne wady. – Mają poczucie, że nikt się nimi nie zajmuje, nikt z nimi nie rozmawia. Lekarze przyjmują postawę wyczekującą. Czasem dostajemy od takiej kobiety cały plik różnych badań, jakie jej zrobiono. Przeglądamy je i nie możemy uwierzyć, że leży drugi tydzień w szpitalu i nikt nawet nie sprawdza jej stanu, tylko czeka się, aż płód obumrze. Bo wody już odeszły i wiadomo, że jest nie do uratowania – opowiada Natalia Broniarczyk.

To ona albo inna aktywistka ADT musi wtedy takiej kobiecie powiedzieć, że powinna jak najszybciej wypisać się ze szpitala, wyjechać do Holandii i tam przerwać ciążę. – To my, nie mając wykształcenia medycznego, musimy ocenić, czy nie stworzymy dla niej jeszcze większego zagrożenia, wsadzając ją do samolotu w takim stanie. A może powinnyśmy postawić na nogi media, zadzwonić do wszystkich znanych nam lekarzy, dyrektorów szpitali i zmusić kogoś do zrobienia aborcji w Polsce? – opowiada.

Czasem się zastanawia, czy nie prościej byłoby wysłać pacjentce do szpitala tabletki poronne. – Paradoks, bo przecież misoprostol w szpitalu jest, tylko lekarze go nie chcą podawać.

Czekają, aż umrę

Krystyna Kacpura wiele razy interweniowała w podobnych sytuacjach. – Lekarze podawali pacjentce tabletki, ale za mało, więc ona leżała i leżała, aż w końcu dzwoniła do nas. Kontaktowałam się w jej imieniu z ordynatorem, który najpierw krzyczał, że nie jestem lekarzem. Odpowiadałam, że on nie jest prawnikiem, i pytałam, dlaczego sprawiają kobiecie tyle cierpienia? Na to on, że jak wykonają aborcję, to będzie miał przed szpitalem transparenty, że zabijają dzieci. Więc mu odpowiadałam, że mogą mieć inne transparenty: że zabijają kobiety. I wtedy on szybko mówił, że zobaczy, co da się zrobić. A za chwilę dzwoniła do mnie pacjentka z informacją, że lekarze podali jej więcej leków, zaczynają działać. I tylko prosili, żeby odwołała tę FEDERĘ – opowiada prezeska.

Pamięta młodą kobietę, także z Podlasia, jej płód miał wrodzoną łamliwość kości. – To było po październiku 2020 r., już po tym, jak zapadł pseudowyrok w sprawie zakazu aborcji. Nikt nie dostał żadnych wytycznych, bo prawo nie zostało jeszcze opublikowane w Dzienniku Ustaw, więc szpitale odmawiały wykonywania legalnej aborcji, argumentując, że ustawa może się jeszcze zmienić. Ta dziewczyna była zrozpaczona, obeszła kilka szpitali i wszędzie jej odmówiono zabiegu, chociaż sytuacja była jasna: obowiązywała jeszcze ustawa z 1993 r., w której możliwa była aborcja z przyczyn embriopatologicznych. A ona słyszała: a co będzie, jak o północy dowiemy się, że ustawa została ogłoszona? – opowiada prezeska FEDERY.

Udało się tej dziewczynie pomóc, w Białymstoku, ale dopiero po długiej wymianie e-maili, wysyłaniu opinii prawnych. – Takich przypadków jest mnóstwo, wszystko przez tę straszną ustawę – wzdycha Krystyna Kacpura.

– Ostatnio nie ma miesiąca, żeby nie zdarzyła się taka historia, zwykle są dwie, trzy – dodaje Natalia Broniarczyk.

Aborcyjny Dream Team namawia kobiety, by dzieliły się doświadczeniami z kontaktów z polską ochroną zdrowia. I ma już pokaźny zbiór takich historii.

28-letnia Monika opowiada, że w 22. tygodniu okazało się, że dziecko ma wady genetyczne. "Rozszczep kręgosłupa, wodogłowie i nóżki końskoszpotawe. Rokowania były kiepskie, zdecydowaliśmy się na terminację ciąży. Wtedy jeszcze mieliśmy takie prawo" – opowiada.

Potem był standard: odsyłanie od szpitala do szpitala. Monika była przyjmowana na oddział, lekarze obiecywali, że jej pomogą, a potem zmieniali zdanie, mówili, że na aborcję już za późno. "Kiedy już byłam załamana, zadzwoniłam pod infolinię aborcyjną. W ciągu kilku dni znaleziono dla mnie miejsce w angielskiej klinice" – tłumaczy.

25-latka, która przedstawia się jako Z., pojechała z mężem do czeskiego Brna, bo w 11. tygodniu ciąży usłyszała od lekarki, że płód jest zdeformowany, nic nie można zrobić. "Pozostało nam szykować się na pogrzeb dziecka, a nie daj Boże moją własną śmierć" – opisywała Z. "Takie nieszczęście i zero pomocy od naszej służby zdrowia" – żaliła się.

Większość kobiet twierdzi, że aborcja uratowała im życie. "Jak dobrze, że znalazłam Wasz profil. Po tygodniu dostałam tabletki" – napisała 25-letnia Iwona, u której badania prenatalne wykazały, że płód ma wady letalne. Jej też lekarze nie pomogli.

Za to państwo ochoczo ściga pomagające kobietom aktywistki. Przed sądem staje właśnie po raz kolejny Justyna Wydrzyńska z ADT. Grożą jej trzy lata więzienia za to, że podała tabletkę kobiecie, która chciała przerwać ciążę.

Nie ma śladów

Czasem ADT przekazuje sprawę do FEDERY, bo jej aktywistki mają listę współpracujących lekarzy i wydeptane ścieżki postępowania ze szpitalami. – Ale te interwencje są robione zwykle dla przyszłych pacjentek. Bo ta, która jest z nami w kontakcie, często ma już wykupiony bilet do Holandii. I powtarza, że nie zostanie w polskim szpitalu, nie ufa tu nikomu, ma wrażenie, że lekarze czekają, aż umrze. Bardzo trudno jest taką kobietę uspokoić, przekonać, że w Holandii będzie inaczej. Holenderskie lekarki i pielęgniarki uczą się języka polskiego, żeby ułatwić im życie. Uspokajają: nie musisz się tłumaczyć, nie musisz nam pokazywać tych wszystkich dokumentów, my ci zrobimy aborcję, ona ci się należy – opowiada Natalia Broniarczyk.

Jest przekonana, że w Polsce lekarze odmawiają kobietom legalnej aborcji ze zwykłego konformizmu. – Nie chodzi o nadzwyczajną religijność ginekologów, nie chodzi o ich sumienie. Oni wychowali się i wykształcili w kraju, w którym nie ma zgody na aborcję. Większość lekarzy, którzy potrafią wykonywać aborcję, nauczyło się tego jeszcze w czasach PRL. Ci, którzy zdobywają doświadczenie teraz, coraz częściej głośno przyznają, że po prostu nie umieją wykonać tego zabiegu. Nawet jak pójdą na specjalizację ginekologiczną, uczą się przestarzałych metod usuwania ciąży. Muszą całą wiedzę zdobywać sami, np. w Hiszpanii, jak opowiadała niedawno w telewizji dr Gizela Jagielska, specjalistka ginekologii i położnictwa – tłumaczy Natalia Broniarczyk.

Krystyna Kacpura też uważa, że lekarze odmawiają wykonywania aborcji, bo są konformistami. – Lepiej nie zrobić, niż mieć potem problemy. Odpowiadać na jakieś listy Ordo Iuris, bać się prokuratora. Klauzuli sumienia używają na ogół w ostateczności, kiedy już nie ma innego wytłumaczenia, bo wszystko jest zgodne z prawem. Jak u tej dziewczyny z Podlasia – mówi.

W tej chwili w podlaskich szpitalach trwa kontrola. – Problem polega na tym, że nie ma żadnych śladów, że ta dziewczyna i jej ciocia gdziekolwiek były. Żadnych dokumentów nie ma, bo nikt ich nie zarejestrował – ubolewa Krystyna Kacpura.

Zapewnia, że nie chce ścigać lekarzy, tym zajmie się prokuratura. Domaga się, by zarówno NFZ, jak i Ministerstwo Zdrowia sprawdziły całe województwo. – Od dawna wiemy, że w tym regionie nie przeprowadza się aborcji. Teraz chcemy się dowiedzieć, czy chociaż jedna podlaska placówka ją wykonuje – mówi Krystyna Kacpura. Dodaje, że sprawę prowadzi Biuro Rzecznika Praw Pacjenta.

Polki przeciwko Polsce

Tyle że Podlasie nie jest jedyne. Z rządowego sprawozdania z wykonania ustawy w 2021 r. wynika, że są trzy województwa, w których nie wykonuje się aborcji – lubuskie, podkarpackie i warmińsko-mazurskie.

– Ale na zachodzie Polski wcale nie jest dużo lepiej. W województwie mazowieckim przez cały ten rok wykonano zaledwie 29 aborcji. Na Śląsku zawsze był z aborcją problem. Kobiety odbijały się od lekarskiej klauzuli sumienia, trzeba było interweniować, straszyć rzecznikiem praw pacjenta – wylicza Natalia Broniarczyk. – Aborcję traktuje się jak kwestię światopoglądową, a nie część medycyny. Lekarze bardziej myślą o tym, jakie ich spotkają konsekwencje, a nie o tym, że pacjentka potrzebuje tego zabiegu – dodaje.

Uważa, że lekarze nie do końca rozumieją polskie prawo. – Powszechne jest przekonanie, że aby zrobić aborcję, u pacjentki powinno występować bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia. A w ustawie nie ma słowa "bezpośrednie" i to jest ogromna różnica. Lekarze często też myślą, że mają obowiązek zgłosić pacjentkę, która mówi im, że decyduje się na przerwanie ciąży. Tymczasem prawo im tego nie nakazuje – wylicza.

Smuci ją, że bardzo często Polki nawet nie widzą, jak zostały potraktowane, przyjmują to jako coś oczywistego. Bo są nauczone, że wobec lekarza należy przyjąć postawę grzeczną, nawet pokorną. I dopiero z zagranicy wiedzą, że może być inaczej, lepiej. I coraz częściej nie oglądają się na lekarzy. Wiedzą, że aborcja farmakologiczna jest bezpieczna, więc wykonują ją w domu same.

Kiedy w styczniu 2021 r. wyrok TK wszedł w życie, na Facebooku powstała strona Skarga Kobiet. Można z niej było ściągnąć przygotowany przez prawniczki FEDERY wzór skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz instrukcję jej wypełnienia.

– Zamysł był taki, by w ciągu jednego tygodnia Polki zalały Trybunał skargami. Udało się, z serwera ściągnięto ponad 10 tysięcy formularzy skargi – tłumaczy jedna z inicjatorek akcji.

– To była iskra, która pokazała, że Trybunał może być tą instancją, która pomoże rozwiązać problem. Oczywiście, już wcześniej wypowiadał się w sprawach dotyczących praw reprodukcyjnych. To były wyroki w słynnej sprawie Alicji Tysiąc czy nastolatki zgwałconej przez kolegę, gdzie zastosowano klauzulę sumienia już na etapie badań prenatalnych. Niestety, żaden wyrok nie został przez Polskę wykonany – mówi adwokat Monika Gąsiorowska.

Teraz do Trybunału wpłynęło około tysiąca skarg: większość od osób określanych jako potential victim. – Czyli takich, które nie zostały dotknięte przez orzeczenie bezpośrednio, nie odmówiono im legalnej aborcji, nie musiały wyjechać za granicę, by wykonać zabieg, ale czują się zagrożone. Bo są w wieku reprodukcyjnym, planowały ciążę – wylicza Monika Gąsiorowska.

Osobne skargi składały osoby, które faktycznie ucierpiały na skutek orzeczenia TK. Szpitale odmówiły im przerwania ciąży z przesłanek embriopatologicznych, musiały wyjechać na zabieg za granicę. Prawniczki FEDERY złożyły już do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka 30 skarg.

O ilu nie wiemy?

Kiedy politycy PiS próbowali uzasadniać sensowność wyroku TK, obiecali wsparcie dla kobiet, które zdecydują się urodzić śmiertelnie chore dziecko. Zapowiadali m.in. zasiłek w wysokości 4 tys. złotych, tzw. trumienkowe, i stworzenie sieci hospicjów perinatalnych, które miały zapewnić ciężarnym opiekę jeszcze przed porodem.

Już wiadomo, że to były puste obietnice. Jak pisze "Dziennik Gazeta Prawna", liczba takich miejsc w 2022 r. spadła z 16 do 13. O blisko połowę zmalała też liczba pacjentek: z 459 w 2021 r. do 257 w ubiegłym.

– Nie ma w Polsce systemowej pomocy dla matki wychowującej dziecko z niepełnosprawnościami. Ona nie może na nic liczyć i najczęściej zostaje sama. I dlatego Polki tak się boją zachodzić w ciążę – tłumaczy Krystyna Kacpura.

Natalia Broniarczyk codziennie czuje złość na system, na lekarzy, na prawo. – Każdego dnia zastanawiamy się, czy osoba, z którą właśnie rozmawiamy, nie podzieli losu Izy lub Agnieszki z Częstochowy. Obie zmarły w polskich szpitalach, gdyż lekarze bali się im udzielić pomocy, mimo że ich życie było zagrożone. O ilu jeszcze nie wiemy? – mówi. – Możemy się tylko domyślać.