W czasie wolnym Ula pozuje do sesji zdjęciowych i na warsztatach fotograficznych. Zajmuje się też dziećmi jako niania albo podczas festynów w roli animatorki wyplata wianki, tworzy biżuterię i solne kule do kąpieli. Robi to wszystko, bo inaczej nie byłaby w stanie się utrzymać. W korporacji na rękę dostaje 3,5 tys. zł. Zaraz zmienia pracę i jej pensja wzrośnie do 4 tys. zł. To jednak wciąż za mało na spokojne życie.
– Na wynajem mieszkania idzie mi 2 tys. zł, na terapię wydaję blisko 1 tys. zł. Do tego mam dwa króliki, ich utrzymanie też trochę kosztuje. Łatwo policzyć, że nie zostaje mi za wiele – mówi.
Zaraz po skończeniu studiów pedagogicznych pracowała w publicznym przedszkolu i zarabiała 2,4 tys. zł. Mimo to wcale nie czuje, by teraz było jej łatwiej. – Ceny tak wzrosły od tego czasu, że wręcz mam wrażenie, że wtedy mogłam sobie pozwolić na więcej – wyjaśnia.
I z żalem stwierdza, że do pracy w państwowych placówkach już nigdy nie wróci. – Trzeba chyba być z bogatej rodziny albo mieć bogatego męża, żeby sobie na to pozwolić. Inaczej człowiek się nie utrzyma.
Koszmarne wizje
Stan portfela odbija się na jej – i tak już nadszarpniętym – zdrowiu psychicznym. Gdy pojawił się problem i musiała opłacić wizyty u lekarzy, pomyślała, że może zamiast wynajmować samodzielnie, powinna rozejrzeć się za jakimś pokojem. Albo wrócić do rodziców.
– W końcu uznałam, że to byłoby dla mojej głowy jeszcze gorsze. Jestem po trzydziestce. Trudno w takim wieku zrobić regres, jeśli chodzi o warunki mieszkaniowe. Zaczęłam więc brać więcej dodatkowych zleceń i jakoś dałam radę – podkreśla Ula.
Żeby nie wydawać za dużo, chodzi głównie na darmowe eventy kulturalne. Nie kupuje prawie nic poza jedzeniem, gdy czegoś potrzebuje, zagląda na specjalne grupy na Facebooku, gdzie ludzie oddają rzeczy za darmo. Dzięki temu zdobyła kilka nowych książek i kanapę do mieszkania.
Ale jest sfrustrowana. Tyle lat się uczyła, zdobyła wyższe wykształcenie, a wszystko po to, żeby regularnie zamartwiać się, czy kolejny tydzień nie przyniesie jakichś niespodziewanych kosztów. Koszmarem jest dla niej wizja wizyty u dentysty lub u weterynarza, gdyby króliki zachorowały. – Taki wydatek to byłaby dla mnie kaplica. Bez pożyczki by się nie obyło – stwierdza.
Ledwo wyrabiam
Gdy Dominika zaczynała sześć lat temu pracę jako asystentka naukowa w Polskiej Akademii Nauk, była wniebowzięta. PAN kojarzyła się jej z prestiżem i niedostępnymi dla innych ścieżkami rozwoju. Szybko zweryfikowała swoje wyobrażenia. Okazało się, że za rozwój, np. konferencje naukowe, musi sama płacić. Do tego trudno znaleźć czas na rozwijanie umiejętności i zdobywanie wiedzy – po pracy trzeba dorabiać, bo pensja ledwo wystarcza na życie.
– Moje wynagrodzenie jest niewiele wyższe od minimalnej krajowej. Właściwie zawsze musiałam łapać dodatkowe zlecenia, żeby związać koniec z końcem – mówi. Zajmowała się zwierzętami znajomych, wykonywała research, udzielała korepetycji z historii sztuki.
Jak mówi, to było trwanie w ciągłej niepewności – czy uda się coś zarobić, czy wystarczy do kolejnej wypłaty. Gdy wraz z inflacją ceny produktów spożywczych i wynajmu wzrosły, zaczęła szukać drugiego etatu. Zatrudniła się w prywatnej firmie archeologicznej.
– To pomogło mi nieco zmniejszyć lęk o to, czy dam radę się utrzymać. Chociaż ledwo wyrabiam fizycznie, bo właściwie cały czas siedzę w pracy – mówi. I dodaje, że aby nieco sobie ulżyć, zmniejszyła ostatnio wymiar godzin pracy w PAN.
Dodatkowa praca to nie wszystko – Dominika od kilku lat stara się oszczędzać, jak może. – Zrezygnowałam z wizyt u fryzjera, staram się nie kupować nowych ubrań, do minimum ograniczyłam wychodzenie na miasto, gotuję tylko w domu – mówi.
Nie wyobraża sobie posiadania dziecka, nawet jakieś zwierzę to byłoby zbyt duże obciążenie finansowe. Pociesza się, że nie jest jedyna w takiej sytuacji. I rzeczywiście – nie jest. Wraz ze wzrostem inflacji coraz więcej Polaków musi dorabiać.
Segregacja zawodowa
Z badania Santander Consumer Bank "Polaków portfel własny: czas oszczędzania" wynika, że na dodatkowe zajęcia decyduje się już 17 proc. społeczeństwa. Większość to kobiety – dorabiają co czwarta Polka (24 proc.) i co dziesiąty Polak (9 proc.).
Jak zauważa dr Sylwiusz Retowski z SWPS, głównie kobiety biorą się za pracę po godzinach, bo wciąż zarabiają mniej od mężczyzn, nawet zajmując podobne stanowiska. – Do tego w szkołach dalej uczy się dziewczynki, że do pewnych zadań czy dziedzin się nie nadają. W niektórych środowiskach zawodowych kreuje się też przekonanie, że to do mężczyzn powinny należeć kierownicze stanowiska. To z kolei prowadzi do segregacji zawodowej. Kobiety pracują głównie w edukacji, służbie zdrowia i usługach, a to zajęcia gorzej płatne – tłumaczy Retkowski.
Podkreśla przy tym, że polityka rządu, która jest nakierowana na utrzymanie kobiet w tradycyjnych rolach, nie sprzyja zmianom. – Zaktywizowane zawodowo i dobrze zarabiające kobiety nie pasują do wizji świata rządzących – mówi.
Oszczędna jak Polka
Kobiety nie tylko częściej dorabiają, ale też więcej oszczędzają. Dr Katarzyna Sekścińska w ramach projektu Zdrowie Finansowe prowadzonego przez Fundację Think! sprawdziła, jak inflacja wpływa na zachowania konsumenckie Polaków. Jak się okazuje, staramy się ograniczać zakupy w każdej dziedzinie.
– Najbardziej wyraźne zmiany dotyczą wyposażenia domu, elektroniki i szeroko rozumianej kultury. Znacznie obcięliśmy też budżet na relaks, sport, usługi kosmetyczne, fryzjerskie i masaże. I to mnie niepokoi, bo redukując wydatki, często obcięliśmy te, które pozwalały nam dbać o siebie, a to prędzej czy później odbije się na naszym zdrowiu – podkreśla Sekścińska.
Widać też, że kobiety tną wydatki bardziej niż mężczyźni – różnica sięga nawet 14 proc.
– Mogą na to wpływać cechy charakterologiczne, ale myślę, że nie bez znaczenia jest to, że to kobiety zazwyczaj dbają o "ognisko domowe" i robią codzienne zakupy, zwyczajnie więc mają więcej przestrzeni do ograniczania wydatków niż mężczyźni. Przy tym często zarabiają mniej niż mężczyźni, więc jeśli prowadzą samodzielne gospodarstwo domowe, siłą rzeczy muszą się bardziej ograniczać – wyjaśnia Sekścińska.
Z badania wynika też, że najmniej tniemy wydatki na innych członków rodziny. – Tu znów możemy dostrzec różnicę między płciami: kobiety częściej rezygnują z wydatków na siebie, by przeznaczyć pieniądze na bliskich – podkreśla ekspertka.
Tyle, co nic
Ania odnajduje się w kategorii osób, które sobie odejmą, byleby dziecko miało jak najlepiej. Wychowuje samodzielnie 10-letnią córkę i 8-letniego syna. Z mężem rozstała się siedem lat temu. – Przez pierwsze dwa lata po rozwodzie przesyłał jakieś pieniądze, ale potem całkiem się ulotnił. Chyba żyje gdzieś za granicą, ale pewności nie mam – mówi 37-latka.
Zajmuje się księgowością w firmie zatrudniającej kilkadziesiąt osób. Połowę pensji oddaje na ratę kredytu mieszkaniowego. – Zostaje mi nieco ponad 2 tys. zł. Do tego tysiąc z programu 500+. Przy obecnych cenach i przy dwójce dzieci to tyle, co nic – stwierdza.
Zależy jej nie tylko na tym, by dzieci miały co zjeść, ale też, żeby mogły rozwijać pasje. Syn ćwiczy jazdę na deskorolce – chodzi na treningi pod okiem profesjonalistów, jeździ na zawody. Córka uczęszcza na lekcje śpiewu. – Czułabym się jak najgorsza matka na świecie, gdybym musiała im tego odmówić – podkreśla Ania.
Latem do wydatków dochodzą koszty wyjazdów na kolonie. Tygodniowy turnus potrafi kosztować nawet 2 tys. zł. Do tego Ania stara się też sama wyjechać gdzieś z dziećmi, chociaż na kilka dni. Żeby budować więź i dobre wspomnienia.
– Jeszcze do niedawna wystarczyło, że wzięłam kilka dodatkowych zleceń księgowych, żeby spiąć budżet. Ale dzieci rosną, mają więcej potrzeb, no i koszty życia wzrosły – mówi.
I dlatego zdecydowała się, żeby w weekendy sprzątać mieszkania.
Tylko czasu brak
Początkowo było jej wstyd. Gdy poszła na pierwsze zlecenie, kilka miesięcy temu, miała potrzebę wytłumaczyć się zleceniodawcom. Że to tak dorywczo, że ma poza tym inną pracę, a nie, że tylko sprząta. Rodzicom, którym podrzucała dzieci w weekendy, mówiła, że zapisała się na intensywny kurs językowy.
– W końcu się przyznałam. Stwierdziłam, że przecież to świadczy o mojej zaradności – mówi. Przyznaje, że właściwie całe jej życie to praca i zajmowanie się dziećmi. Na siebie nie ma ani czasu, ani pieniędzy. Nie pamięta, kiedy ostatni raz była w kinie. Albo na kolacji ze znajomymi czy u kosmetyczki.
Chciałaby znaleźć partnera i nowego ojca dla dzieci. – Tylko musiałabym zacząć na randki chodzić, a nie ma kiedy. Do tego wyglądam jak straszydło. Twarz szara, zmęczona, dłonie poniszczone od detergentów – żali się.
Najgorsze jest dla niej to, że straciła nadzieję, że może być inaczej. – Dzieci mnie jedynie trzymają, dają jakiś cel. Gdyby nie one, chybabym się z tego świata wypisała – mówi ze smutkiem. – No bo jak, do końca życia w takim znoju po nic? To nie miałoby sensu.
